ι. βασανίζομαι

ΠΗΓΑΝ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ

ΙΙI

Στο Shame, ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο δεύτερος πρωταγωνιστικός χαρακτήρας. Η αδελφή του (αντί) ήρωα είναι μια μοναχική ύπαρξη που γνωρίζει καλά πως να κρύβεται στο πλήθος, είναι η λεγόμενη social butterfly. Καθώς δεν επιθυμεί να ανήκει πουθενά, τριγυρνά από πόλη σε πόλη με πρόσχημα μια κάποια απόπειρα για καριέρα στο τραγούδι αν και η λέξη καριέρα μάλλον πως δεν περιλαμβάνεται στα, ανύπαρκτα ούτως ή άλλως, σχέδια της. Πεταλούδα της νύχτας καθώς είναι, επικεντρώνεται αποκλειστικά στην μέθη και την έξαψη των εμπειριών που συλλέγει με κόπο και πόνο, εμπειρίες οι οποίες εγγράφονται πάνω στο ίδιο της το σώμα με χαρακιές. Οι χαρακιές θα μπορούσαν να είναι και μια μεταφορά· κάθε χαρακιά στο σώμα της ηρωίδας αντανακλά τις ματαιώσεις και της ψευδαισθήσεις κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού δίχως αρχή, μέση, και τέλος, και φυσικά χωρίς στόχο ή σκοπό. Η αδελφή του ήρωα είναι ο μαύρος κύκνος στον κόσμο των hipster, ο αδελφός της, λόγω και της επαγγελματικής του επιτυχίας, είναι μάλλον άσπρος κύκνος ακόμα κι αν δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε πως μέσα του κυλά και αίμα μαύρου κύκνου. 

Ο πρωταγωνιστής του Shame είναι ο hipster της εποχής μας· η αδελφή του αντανακλά τον hipster όπως αυτός γεννήθηκε στην Αμερική μισό αιώνα πριν. Η μοίρα των δύο αδελφών όμως μοιάζει να είναι κοινή: χαμένοι και οι δύο σε έναν κόσμο που τους φαίνεται ξένος, ακατανόητος, μέσα στον οποίο αγωνιούν να υπάρξουν μέσω της αυτοεπιβεβαίωσης  που προσφέρει απλόχερα η συλλογή εμπειριών, το είδος και η ποσότητα είναι αδιάφορο.

Περίπου είκοσι χρόνια πριν, στην «Κόκκινη Ταινία» του Krzysztof Kieślowski ένας παρόμοιος χαρακτήρας με εκείνον της αδελφής του πρωταγωνιστή του Shame, διαδραματίζει έναν κάποιο ρόλο στην συγκλονιστική υπόθεση αγάπης και αφοσίωσης που εκτυλίσσεται στην ταινία. Είναι όμως ένας ρόλος μικρός, σχεδόν ασήμαντος. Με άλλα λόγια, ο Πολωνός σκηνοθέτης τοποθετεί το sublime στη θέση που του αναλογεί σε ένα καλλιτεχνικό έργο που δεν αποζητεί εκβιαστικά την προσοχή. Εκείνο που ενδιαφέρει τον Kieślowski είναι η ζωή και τα γνήσια, τα ουσιώδη, τα πολύτιμα συναισθήματα που αυτή γεννά στα υποκείμενα που δεν αρνούνται, δεν υπεκφεύγουν, αλλά ζουν και προσπαθούν, άλλοτε αποτυγχάνοντας κι άλλοτε με επιτυχία.

Εκεί που το pop συναντά την υπεκφυγή και την φυγοπονία σε έναν κόσμο που αγωνίζεται σκληρά ώστε να μην αναμετρηθεί με τα βάθη του ιστορικού χρόνου και, φυσικά, με τα βάθη του εαυτού, σε εκείνο το σημείο ακριβώς ότι ονομάζουμε hipsterισμό αποτελεί σήμερα αναπόσπαστο κομμάτι του ψυχισμού και του διανοητικού μας σύμπαντος, σύμπαν που φαίνεται να έχει υποκύψει στη σαγήνη του μασκαρεμένου μηδενισμού.

θ. βασανίζομαι

ΠΗΓΑΝ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ

ΙΙ

Η κριτική του McQueen δεν στοχεύει στον απατηλό και βάναυσο, επιφανειακό και δύσοσμο ενίοτε, κορπορατικό κόσμο. Ο σκηνοθέτης ασχολείται περισσότερο με τη ψυχοσύνθεση του πρωταγωνιστή, με την αδήλωτη αλλά ανελέητη καταπίεση που ασκεί στον ίδιο του τον εαυτό. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας εργάζεται σε high class περιβάλλον, οι οικονομικές του απολαβές του επιτρέπουν μια άνετη ζωή κάπου στο Manhattan. Εθισμένος στο πορνό, στοχεύει αποκλειστικά στο σεξ δίχως δεσμεύσεις, πληρωτέο ή και μη. Σκοτεινός, μυστήριος, σχεδόν αντι-κοινωνικός, ανταποκρίνεται ωστόσο λειτουργικά – σαν σε αυτόματο πιλότο – στις ανάγκες της καθημερινότητας,  με αυτόματο πιλότο ζουν τις ζωές τους οι περισσότεροι από εμάς άλλωστε.

Όταν θα βρεθεί μπροστά στην πιθανότητα να κτίσει μια υγιή σχέση με μια συνάδελφο του που αναζητεί σταθερότητα στην προσωπική της ζωή, θα αρνηθεί, έμμεσα όμως, ασυνείδητα. Όταν θα καταλήξει μαζί της στο κρεβάτι, μπλοκάρει. Ξεμπλοκάρει λίγο αργότερα όταν στην θέση της, τουλάχιστον εμφανίσημης, συναδέλφου του θα βρεθεί ένα call girl. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένας διάλογος μεταξύ των δύο συνάδελφων όσον αφορά την κληρονομιά των sixties. Εκείνος εξιδανικεύει την συγκεκριμένη εποχή σαν άλλος διψασμένος για λίγα ακόμη (ατομικά) δικαιώματα και πολύχρωμες αλησμόνητες εμπειρίες hipster, ενώ εκείνη δηλώνει ευθαρσώς την απέχθεια της για μια περίοδο πολιτικοκοινωνικού αναβρασμού και αστάθειας.

Προς το τέλος της ταινίας πια ανακαλύπτουμε πως ο πρωταγωνιστής δε διστάζει καθόλου να δοκιμάσει τις σωματικές και  ψυχικές αντοχές του. Περνά μια έντονη νύχτα στο underground νυχτερινό Manhattan όπου μπλέκει ηθελημένα σε καυγά, την βρίσκει σε ένα dark room με άγρια αγόρια, περιπλανιέται άσκοπα όπως θα το έκανε ένας καταραμένος, καυλωμένος άσχημα, φτωχοδιάβολος. Μια και μόνο νύχτα, κι ας υποπτεύομαστε πως αυτές οι εμπειρίες δεν του ήταν καθόλου άγνωστες, φανερώνει το hipster όνειρο των πολλαπλών έντονων «αυθεντικών» εμπειριών πάσης φύσεως, κατά προτίμηση σκοτεινών, υγρών και φυσικά κατακριτέων εκ μέρους της, πάντοτε πιο συντηρητικής, μικροαστικής στα ήθη και τις απαγορεύσεις, σιωπηλής πλειοψηφίας. 

Ο κόσμος του πρωταγωνιστή του Shame είναι ο κόσμος του hipster που θέλει να σέβεται τον εαυτό του. Ο hipster άλλωστε δεν εναντιώνεται σχεδόν σε τίποτα γι’ αυτό και θέλει να δοκιμάσει (καταναλώσει) τα πάντα. Οι σκοτεινές, ακραίες εμπειρίες όπως αυτές που προέκριναν οι hip πρόγονοι του, και όπως παραδίνεται σ’ αυτές με όλο του το Είναι ο πρωταγωνιστής του Shame, είναι απαραίτητο συστατικό της κοσμοθεωρίας του hipster. Τίποτα δεν φαίνεται να αποκλείει όλα τα άλλα. Τα άλλα: η corporate δουλειά του ήρωα, το mainstream των επιλογών του. 

Κατά συνέπεια, ο σύγχρονος μας hipster βρίσκεται μίλια μακριά από τον πρόγονο του που αναδύθηκε στον αφρό της επικαιρότητας στα τέλη της δεκαετίας του ’50 αφού πρώτα είχε αρνηθεί με όλη του τη δύναμη το mainstream της εποχής: τα ήθη, τις συνήθειες, τις επιθυμίες των πολλών. Στο προσωπικό σύμπαν του hipster η επιτυχία, ειδικά με υλικούς όρους, δεν μπορεί να είναι μια ακόμη αδιάφορη λέξη που προέρχεται από το μισητό λεξιλόγιο των ‘square’ όπως ονόμαζαν περιφρονητικά οι hip οτιδήποτε έπρεπε να απορριφθεί από την κόλαση του mainstream. 

Η ατομική επιτυχία στον κόσμο του hipster είναι κάτι αναγκαίο· ο hipster άλλωστε δεν επιθυμεί να καταστρέψει κάποιον παλαιό αναχρονιστικό κόσμο, προτιμά να τον περιφρονεί. Αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά πως οι πρόγονοι του  hip είχαν ξαμοληθεί να καταστρέψουν μετά μανίας τον κόσμο των Αμερικάνικων προαστίων με φωτιά και τσεκούρι. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές. Το «Ουρλιαχτό» (‘Howl’) των hip ήταν πραγματικά εκκωφαντικό, στόχευε απ’ ευθείας στην καρδιά του Αμερικάνικου Ονείρου. Αντιθέτως, ο hipster δεν κραυγάζει αλλά μάλλον προτιμά να χασμουρηθεί ή να κοιτάξει αλλού εκφράζοντας την αδιαφορία του, συνήθως με υπεροπτικό τρόπο.

Το παλιό δίπολο ‘I like – I don’t like’ δεν υφίσταται πλέον. Ο hipster επικεντρώνεται κυρίως στο πρώτο σκέλος. Μια τυχόν έντονη δήλωση απέχθειας είναι δυνατή να διαταράξει άκομψα το hipsterικό σύμπαν που συνίσταται κατά βάση στην αποδοχή παρά την άρνηση, προσδιορισμένη ή και μη. Καθόλου παραδόξως, το σύμπαν του hipster βρίσκεται σε μια απόλυτη αντιστοιχία με τις συνήθειες των χρηστών του Facebook. Εκεί άλλωστε συναντάς friends και δεν προσθέτεις contacts. Επίσης, εκεί κάνεις μόνο like, δεν βρίσκεις thumbs up - thumbs down. Στο Facebook σου αρέσουν όλοι οι «φίλοι» σου και όλα όσα εκείνοι κάνουν!

Ομολογουμένως, και τα δύο είδη hipster ανήκουν στην ίδια εποχή: την εποχή του κονφορμισμού όπου η προσωπικότητα λογαριάζεται με όρους καταναλωτικών προτιμήσεων και όπου η προτίμηση στα διάφορα είδη πολιτιστικών αγαθών, ή σκουπιδιών, για να καταλαβαινόμαστε καλύτερα, αποκτά καθοριστική σημασία. Ωστόσο, η παθητικότητα του σύγχρονου hipster έχει αγγίξει πια δυσθεώρητα ύψη ενώ η αποξένωση (estrangement) έχει τρυπώσει για τα καλά στον κόσμο των αισθημάτων που αντιμετωπίζονται πλέον με φανερή καχυποψία και άρνηση στα όρια του φανατισμού. Όσο πληθαίνουν οι εμπειρίες, τόσο φτωχαίνει ο συναισθηματικός κόσμος με τις όποιες αναστολές που αυτός δημιουργεί να αποτελούν τροχοπέδη βεβαίως στην ανεξέταστη πρόκριση κάθε είδους αναζήτησης και υποτιθέμενης πλήρωσης.

Ο τρόπος με τον οποίο αναζητεί «αυθεντικές» εμπειρίες ο hipster δεν είναι ιστορικά πρωτόγνωρος. Για την ακρίβεια, κι αφού συμφωνήσουμε πως η απομάγευση του κόσμου δεν συνέβη ποτέ στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε ίσως να παραλληλίσουμε τις μεταφυσικές εμπειρίες  των ανθρώπων του 14^ου αιώνα όπως αυτές εκφράζονταν με οράματα και στενές επαφές τρίτου τύπου με τους αγίους της Χριστιανοσύνης με τις «αυθεντικές» εμπειρίες που γεύεται ο «συλλέκτης εμπειριών» με θρησκευτική ευλάβεια hipster κάθε φορά που παρευρίσκεται σε ένα σπουδαίο event λόγου χάρη, εμπειρίες τις οποίες φυσικά δεν είναι ποτέ σε θέση να κοινωνήσει σε τρίτους καθώς... «πρέπει να το ζήσεις για να το καταλάβεις!»

Ίσως πάλι απλά να αστειεύομαι.