Φάκελος: Μάης 1968

Μάης 1968

Μάης 1968: " Όσο πιο διάσημες γίνονται οι ιδέες μας, τόσο πιο αφανείς γινόμαστε εμείς" είπε (και έπραξε) ο Guy Debord∙ σ’ αυτόν και τους Καταστασιακούς βρίσκουμε το σπόρο των ιδεών - πρακτικών που κατέστησαν το Μάη της Γαλλίας εμβληματικό.

Μάης 2008: 40 χρόνια μετά, ο Μάης κυρίως γιορτάζεται (απ΄αυτούς που τον έζησαν) αλλά και τίθεται σε επαναδιαπραγμάτευση. Όλα αυτά, λίγο πριν ταφεί για δεύτερη φορά μέσω της ιστορικής καταγραφής∙ η πρώτη (συμβολική) ταφή του τελέστηκε από τους εορτασμούς του ανά τον κόσμο.

Ι. 1, 2, 3 πολλά «’68» ή αλλιώς... «the long sixties».

Ο Μάης του ’68 σε πρώτο βαθμό αφορά στα γεγονότα που συνέβησαν στο Παρίσι. Γεγονότα συνταρακτικά που διατηρούν τη φρεσκάδα τους έως σήμερα. Από την άλλη πλευρά, ίσως είναι η απουσία μιας εκατόμβης νεκρών ή μιας πιο γενικευμένης και επίπονης καταστροφής που επιτρέπει την όχι και τόσο επώδυνη νοητική κατάδυση σε εκείνες τις μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο. Εκτός από το Παρίσι όμως, ο κόσμος όλος, δυτικός και μη, βρισκόταν σε αναβρασμό. Ο όρος «long sixties» που έχει επικρατήσει αποδίδει την πραγματικότητα καλύτερα.

Τα «long sixties», σύμφωνα με την άποψη πολλών, αφορούν τη χρονική περίοδο 1958-1974. Μια σειρά από γεγονότα - στο «πνεύμα του Μάη» - συνέβησαν τότε. Στις Η.Π.Α. το αντιπολεμικό κίνημα (ήδη στις επάλξεις από το 1964) σε συνδυασμό με τον αγώνα των μαύρων για ίσα δικαιώματα δημιούργησε ένα κλίμα εκρηκτικό, με καταλήψεις σε πανεπιστήμια (Columbia), πορείες, συγκρούσεις, όλα αυτά υπό τους ήχους της ροκ. Η ροκ, ήδη από την εποχή του Elvis Presley στα τέλη της δεκαετίας του ’50, συντονίστηκε με τα μετέπειτα αιτήματα του Μάη: αμφισβήτησε τους θεσμούς, απαίτησε την ατομική ( και σεξουαλική) απελευθέρωση∙ την ίδια στιγμή διακατεχόταν από μια αβάσταχτη (ενίοτε και λυτρωτική) ελαφρότητα και συνθηματολογία σε αντιστοιχία με τα σλόγκαν που γέμισαν τους τοίχους του Παρισιού μερικά χρόνια αργότερα (έξυπνα, παιγνιώδη, σαρκαστικά, θαρρείς αρχετυπικά διαφημιστικά σλόγκαν). Το σπουδαιότερο όλων, μία και μοναδική λέξη που περικλείει την ουσία των Παρισινών γεγονότων, διατυπώθηκε από τον Guy Debord: "Γρήγορα".

Στη Γερμανία η φοιτητική κοινότητα με αιτήματα είτε τοπικά, είτε παγκοσμιοποιημένα (Βιετνάμ, βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στον τρίτο κόσμο), έκανε αισθητή τη παρουσία της, ενώ ακολούθησε η ριζοσπαστικοποίηση του αγώνα με την εμφάνιση των ένοπλων κινημάτων. Η Ιταλία γνώρισε το λεγόμενο «καυτό φθινόπωρο»∙ χιλιάδες εργάτες παρέλυσαν τη χώρα, απεργώντας, διαδηλώνοντας, υψώνοντας φωνή αντίστασης σε μια μεταπολεμική ευημερία - για τους λίγους. Το κύμα της αμφισβήτησης έρεε διάχυτο στο δυτικό κόσμο, στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στη Πορτογαλία, στη Βόρειο Ιρλανδία με τις συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Λοντοντέρι, και φυσικά στην Ελλάδα.

Στο ανατολικό μπλοκ η «άνοιξη της Πράγας» πνίγηκε στο αίμα μα η δύναμη του συμβολισμού της υπήρξε τεράστια. Το Μάρτη του ’68 βγήκαν στο δρόμο οι φοιτητές της Βαρσοβίας. Τον Ιούνη οι φοιτητές στο Βελιγράδι. Στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού τα αιτήματα δεν ήταν - εκ πρώτης όψεως - ίδια με της Δύσης∙ εντούτοις οι συσχετισμοί μεταξύ τους, είναι δεδομένοι. Στα πολλά ’68 προστίθεται η σφαγή στο Μεξικό. Η πορεία των φοιτητών στις 2 Οκτωβρίου του 1968 φθάνοντας στη Plaza de las Tres Culturas, στο Tlatelolco, συνάντησε την πιο άγρια καταστολή. Οι σφαίρες από κυβερνητικούς και παραστρατιωτικούς σάρωσαν το κύμα των διαδηλωτών. Και αλλού, στο Τόκιο, στη Κόρδοβα της Αργεντινής το 1969, στη Βραζιλία ένα χρόνο πριν∙ η (νεανική) φωνή διαμαρτυρίας έμελλε να βρει παγκόσμια απήχηση.

Τα αντάρτικα-απελευθερωτικά κινήματα στη Λατινική Αμερική που έδρασαν - με οπλοστάσιο τους τα τουφέκια και (συνήθως) τις μαρξιστικές ιδέες - καθόλη τη διάρκεια της δεκαετίας (Χιλή, Περού, Βολιβία, Κολομβία, σε κάθε γωνιά και... βουνό της ηπείρου), αποτέλεσαν επαναστατικά εγχειρίδια και πηγή έμπνευσης για τους φοιτητές.

ΙΙ. «Baby Boomers»: μια γενιά αλλιώτικη (;) από τις άλλες.

Ο όρος «Baby Boomers» περιγράφει την πρώτη μεταπολεμική γενιά∙ ανθρώπους με ημερομηνία γέννησης αμέσως μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και έως τις αρχές της δεκαετίας του ’60. Ίσως μια αίσθηση κοινής γενιάς να υπήρξε ανάμεσα σ’ αυτούς που αναδύθηκαν μέσα από τις στάχτες και τα συντρίμια του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου. Στα τέλη της δεκαετίας του ΄60 αυτή η γενιά πρωταγωνίστησε. Ο ξεσηκωμός των νέων ανά τον κόσμο εγείρει ερωτήματα ως προς τη «ποιότητα» της γενιάς που διεκδίκησε – απαίτησε – αγωνίστηκε.

Εστιάζοντας στη Γαλλία, η αύξηση του αριθμού των φοιτητών κατά τη μεταπολεμική περίοδο (αλλά και τη δεκαετία του ’60 ειδικότερα, με τον αριθμό να βρίσκεται στις 276.848 το 1962-63 και να εκτοξεύεται στις 650.000 στα τέλη της δεκαετίας) ήταν εντυπωσιακή. Επιπροσθέτως, οι φοιτήτριες αντιπροσώπευαν μόλις το 6% επί του συνολικού φοιτητικού πληθυσμού το 1906∙ το ποσοστό ανέβηκε στο 41,6% το 1962 προσδίδοντας καθολικότητα στο κοινωνικό προφίλ της διαμαρτυρίας (Θανάσης Αλεξίου, Ουτοπία, τ. 79, Μάρτιος-Απρίλιος 2008). Η πρώτη γενιά - εργασιακά αβέβαιων - πτυχιούχων διεκδίκησε και αγωνίστηκε αλλά η πολυπλοκότητα του θέματος δεν επιτρέπει την απλούστευση του σε μια ηρωϊκή αυθόρμητη έκρηξη ανατρεπτικότητας και ριζοσπαστισμού.

Η εποχή χαρακτήριστηκε από ραγδαίες αλλαγές ως προς τις συνθήκες ζωής και οι άνθρωποι (οι νέοι, εν προκειμένω) κλήθηκαν να υποδυθούν νέους ρόλους στο θέατρο (ελληνική τραγωδία, δίχως άλλο) της ζωής. "Η κοινωνική οργάνωση που ταυτίστηκε με τη βιομηχανοποίηση ήταν ακόμη άθικτη. Βασισμένη σε κομφορμιστικές συλλογικότητες, ιεραρχημένους ρόλους, ρουτινοποιημένες συμπεριφορές και την περιθωριοποίηση των νέων, ήταν μια κοινωνική πραγματικότητα ξεπερασμένη από τις εξελίξεις. Οι νέοι της δεκαετίας του '60 βρέθηκαν λοιπόν μέσα σε μια κοινωνική συγκυρία όπου ο προκαθορισμένος ρόλος τους συγκρούστηκε με την αναδυόμενη κοινωνική πραγματικότητα..." (Στάθης Καλύβας, 04/05/2008, Το Βήμα).

Σύμφωνα με τον Marx "τα άτομα κάνουν την ιστορία τους, αλλά δεν την κάνουν ακριβώς όπως την επιθυμούν, δεν την κάνουν κάτω από τις περιστάσεις που επιλέγουν οι ίδιοι , αλλά κάτω από τις περιστάσεις που αντιμετωπίζουν και δίνονται και διαβιβάζονται άμεσα, από το παρελθόν." Η Αριστερά (σε κάθε έκφανση της) συνηθίζει να αντιμετωπίζει τα γεγονότα με μια σκόπιμη χρησιμοθηρική αφέλεια που έρχεται σε αντίθεση με την αναπόδραστη προσέγγιση του κ. Καλύβα που συμπληρώνει (ορθά αλλά ημιτελώς, διαγράφοντας το «Συμβάν» του «Μάη») πως… "ο Μάης έθεσε τα θεμέλια της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα στην οποία πορεύονται σήμερα όλες οι δυτικές κοινωνίες".

Ο Άκης Γαβριηλίδης (συγγραφέας του βιβλίου "Η αθεράπευτη νεκροφιλία του ριζοσπαστικού πατριωτισμού") παραφράζοντας τον Michel Foucault πως "η αποτυχία του Μάη, είναι και η λειτουργία του". Η πραγματιστική του προσέγγιση αφήνει μια χαραμάδα μέσω της οποίας η ρήξη, η εναντίωση, η ανατροπή – όλα αυτά τα λυτρωτικά χαρακτηριστικά που υποθέτουμε πως διαθέτει η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση – καταφέρνουν να ξετρυπώσουν και να δηλώσουν την ύπαρξη τους.

Με τη συζήτηση που προκύπτει σχετικά με τη δυνατότητα του υποκειμένου να καθορίσει τη μοίρα του και κατά πόσο αυτή είναι αποτέλεσμα ιστορικών συνθηκών – κοινωνικών αναγκών – παραγωγικών σχέσεων που προκύπτουν μέσα στο χρόνο από τους αέναους μετασχηματισμούς του συλλογικού ασυνείδητου, να προκαλεί πονοκέφαλο, το ερώτημα μετατίθεται. Ο διάσημος ιστορικός Eric Hobsbawm, ανέφερε κάποτε.. "ο Albert Soboul αποδοκίμαζε εκ βάθους ψυχής την αντικουλτούρα και την ετερόδοξη Αριστερά, αλλά αισθανόταν πως είχε ηθικό χρέος να συμπαραστέκεται quand le peuple descend dans la rue, όταν ο λαός βγαίνει στους δρόμους"...

ΙΙΙ. Ο Μάης, σήμερα ή... «πως οι πάντες δεν θέλουν να ακούν κανέναν»...

Τη φετινή χρονιά το ενδιαφέρον για το Μάη του ΄68, ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Αυτό δεν είναι τυχαίο μιας και βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας αλλαγής∙ "η εφετινή επέτειος των 40 ετών είναι ίσως η τελευταία που μπορεί ακόμα να τροφοδοτεί αφιερώματα με προσωπικές μαρτυρίες... και όταν έλθει το σωτήριο 2068, η οποιαδήποτε αποτίμηση θα έχει πλέον εγκαταλειφθεί στα ψυχρά αποστασιοποιημένα χέρια των ανατόμων ιστορικών. Και τότε το «πνεύμα του Μάη» θα έχει οριστικά ενταφιασθεί" (Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, 04/05/2008, Το Βήμα).

Όντως, ο Μάης φέτος «γιορτάστηκε» δεόντως∙ από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούνιο του 2008 κυκλοφόρησαν παγκοσμίως γύρω στα 100 σχετικά βιβλία! Με άξονα αναφοράς το Παρίσι (δημιουργώντας μια στενή – απλουστευτική προβολή των γεγονότων μιας μακράς δεκαετίας) ο Μάης αναμφίβολα, διατηρεί την ακτινοβολία του ακέραιη. "Ο ύστερος καπιταλισμός ενσωμάτωσε άμεσα και αποφασιστικά τις αξίες, τον λόγο και την αισθητική του '68," σύμφωνα με τον Hobsbawm και αυτό προσφέρει μια επιπλέον εξήγηση.

Ξέχωρα απ’ αυτά, ο Μάης ως οπτικό γεγονός προσφέρει μια ακόμα διάσταση στο θέμα. Στις Η.Π.Α. το «τέλος της αθωότητας» (ή αλλιώς, πως το κίνημα των χίπις έφτασε να μονοπωλεί το ενδιαφέρον του φιλοθεάμονος-ηδονοβλεπτικού κοινού) σηματοδοτείται με τη βραδιά στο Altamont. Κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας των Rolling Stones, ένας νεαρός δολοφονείται σε μια συμπλοκή. Η κάμερα συνέλαβε το γεγονός∙ οι τίτλοι του (πικρού) τέλους έπεσαν.

Η πρώτη τηλεοπτική γενιά, εκμεταλλεύτηκε δεόντως την εικόνα. Ο κινηματογράφος άλλωστε, ήδη από τον Debord και την εικονοποίηση του La Société du Spectacle μεταξύ άλλων, τέθηκε στην υπηρεσία της εξέγερσης. "We should replace vague ideas with clear images" αναγράφεται στον τοίχο - ντεκόρ της ταινίας του Jean Luc Godard, "La Chinoise".

Ο διττός χαρακτήρας αυτής της έκφρασης αποδίδει ιδανικά την αμφισημία του γαλλικού «Μάη». Μεταφράζοντας το έργο των Marx και Lenin σε κινηματογραφικές εικόνες ή φράσεις–συνθήματα η επανάσταση θα γινόταν κατανοητή και προσιτή σε όλους. Από την άλλη πλευρά, η έκπτωση ιδεών που συνεπάγεται αυτή η διαδικασία, φέρνει στο νου τον Eric Hobsbawm: "Τα δραματικά γεγονότα της δημόσιας σκηνής ελάχιστα πράγματα φάνηκε να κατορθώνουν. Ισως γι' αυτό το 1968 προσφερόταν τόσο πολύ για φωτογραφικό ρεπορτάζ. Και πάλι πρόκειται για εικόνες που υπαινίσσονται απλώς τα συμφραζόμενα και αγνοούν τις συνέπειες".

Σύμφωνα με τον Foucault, "ο Μάης ποτέ δεν έγινε αντικείμενο θεωρητικής επεξεργασίας αλλά απλώς ενεγράφη σε ένα ήδη δεδομένο και απολιθωμένο μαρξιστικό λεξιλόγιο"∙ εντούτοις,"για ένα ολόκληρο μήνα, η Γαλλία σκεφτόταν" σύμφωνα με τον Sylvain Zegel (Σάββας Μιχαήλ, Ουτοπία, τ. 79, Μάρτιος-Απρίλιος 2008). Ο William Klein, σκηνοθέτης του "Grands Soirs & Petits Matins" επισημαίνει κι αυτός πως εκείνες τις μέρες (και νύχτες).. "οι πάντες ήθελαν να ακούν τους πάντες".

Πρόσφατα, στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε ένα διεθνές συνέδριο με τίτλο "Τα Χρόνια της Ουτοπίας: Κοινωνικά κινήματα και θεωρητικές αναζητήσεις σαράντα χρόνια μετά το Μάη του 1968" στο κτίριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μια ομάδα φοιτητών που είχε καταλάβει συμβολικά την Πρυτανεία του κτιρίου το ίδιο πρωί, εισέβαλλε (κατόπιν συνεννόησης, όπως μάθαμε αργότερα) στην αίθουσα. Αφού διαβάστηκε μια προκήρυξη, αποχώρησαν οικειοθελώς από την αίθουσα προσκαλώντας όποιον "θέλει να συμπαρασταθεί στους σημερινούς αγώνες, αφήνοντας στην άκρη τη νεκροφιλία..."

Σ’ ένα παράξενο παιχνίδισμα της μοίρας, εκείνη τη στιγμή ο Δ. Παπανικολάου - εξετάζοντας την έννοια της «jouissance» (ακραία απόλαυση-οργασμός) ως νέο τύπο ιστορικοποίησης - έκανε μια αναφορά σ’ ένα τραγούδι του Δ. Σαββόπουλου όπου "η διαδήλωση (ειδωμένη ως «απόλαυση») ταυτιζόταν με τη χαρά και την ερωτική επιθυμία ενώ ταυτόχρονα η απουσία της γινόταν αντικείμενο μελαγχολίας" (Αντώνης Λιάκος, www.historein.gr). Ο Γ. Σταυρακάκης στα πλαίσια της δικής του εισήγησης που ακολουθούσε, είχε μαζί του ένα video στο οποίο ο Jacques Lacan (μιλώντας για τον αυταρχισμό που ελλοχεύει σε κάθε εξέγερση.. "υπηρετείτε το Λόγο του «Κυρίου»" έλεγε...) περιλούστηκε μ’ ένα ποτήρι νερό από οργισμένους φοιτητές κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης του.

H Αμερικανίδα σύνεδρος Marilyn Young, έθεσε το (προφανές) ζήτημα επί τάπητος∙ κανείς από τους παρευρισκόμενους δεν ακολούθησε τους καταληψίες. Μια αντικειμενική παρατήρηση θα κατέγραφε μονάχα βλέμματα βαριεστημένης απορίας, πρόδηλης αμηχανίας, συγκαλημμένης αποδοκιμασίας. Σύμφωνα με το Lacan "κάτι άλλο είναι δυνατό, δεν είναι όμως όλα δυνατά ". Με άλλα λόγια, το.. "οι πάντες ήθελαν να ακούν τους πάντες" φαντάζει αδόκιμο∙ η ζωή ανάγεται πλέον «στην τέχνη του εφικτού».

Η Luisa Passerini, ενεργό στέλεχος των κινημάτων στην Ιταλία τη δεκαετία του ’60 και του ’70, σχολιάζοντας το γεγονός ήταν ειλικρινής και εντός του πλαισίου του «δυνατού»: “I don’t pretend to have answers but at least I have some reflections”...